niels zack
 |
|
"De
bijna 2-jarige Niels Zack test hier de wonderschone Telefunken 204-bandrecorder
van zijn vader. Het ligt voor de hand dat hier een band draaide met opnames
van het onvergetelijke schip. De appel valt immers niet ver van de boom".
Foto: F.L. Zack
|
Zoektocht naar de Radio Veronica zeezender apparatuur
door Niels Zack
Het is in de zomer
van 1998 als ik aan Ad Bouman vraag wat er in augustus'99 gaat gebeuren
wanneer het 25 jaar geleden is dat Veronica als zeezender moest stoppen. Ad
was daar eigenlijk nog niet mee bezig. Een speciaal programma via Radio Gooiland
leek hem wel wat. Ik stelde voor om eens te inventariseren wat er nog aan bruikbare
apparatuur uit de zeezendertijd aanwezig was, en wat er daarvan nog bruikbaar
zou zijn.
Diezelfde middag nog gingen we naar de opslag, een niet verwarmde garage box
ergens in het Gooi. Toen de deur openging was ik met stomheid geslagen, naast
Philips mengtafels uit de Lapershoek villa en Telefunken recorders van de Zeedijk,
stond daar de gehele boordstudio met zijn 4 Akai recorders en restanten van
de, door de boordtechnici, zelfgemaakte mixer.
Het geheel zag er redelijk uit, de capstan-assen en bandgeleiders van de recorders
waren ondanks de ongunstige opslag niet vastgeroest.
 |
|
 zelfgemaakte
boord mixer (net af) op dek Norderney |
 |
|
|
Philips
mixer met rechts de Pye limiter /compressor |
Boem
is Ho!
De Philips mixer die Ad en Jurg van Beem gebruikten in studio 2 verdween,
samen met 2 PYE limiters, mee in mijn auto. Na een eerste vluchtige controle
bij thuiskomst heb ik de stekker in het stopcontact gestoken met de gedachte
"Boem is Ho!".
En boem werd
het, de hele voeding klapte uit elkaar (was mijn vrouw niet blij mee, ik deed
één en ander nl in de woonkamer).
De
opslag van Ad
Na de sluiting van de zeezender Veronica zijn
2 studio's meegenomen door de VOO naar hun pand aan de Oude Enghweg. Toen
men eenmaal gebruik kon maken van de faciliteiten van de NOS zijn de spullen
overgedaan aan de stichting Nederlandse Top 40/studio Top 40.
Via een aantal omzwervingen is het materiaal bij Ad Bouman belandt bij wie het
vanaf midden jaren 80 in opslag staat.
 |
|
de
gebruikte jingle machines in 1999. foto: Jelle Boonstra |
|
Fragment
testuitzending 1224 van Ad Bouman en Karel van het Snoer 😉
 |
De
spotmaster van Robbie Dale
Philips gebruikte in de 60er jaren condensatoren
die na verloop van tijd leegliepen. De troep die vrijkomt tast printen aan,
dit was er dus gebeurd.
Met een gerestaureerde voeding en een extra blower voor de broodnodige koeling
ging het beter. Inmiddels had Ad, enthousiast geworden, draaitafels, studio
recorders, de boord limiters en een map vol met schema's en aantekeningen
van zowel Karel van der Woerd en José van Groningen gevonden.
Ook die gingen mee naar mijn huis, evenals de originele Spotmaster die Robbie
Dale meenam van Radio Caroline. Deze machine deed het niet meer,
maar een e-mail naar de fabrikant Broadcast Electronics in Amerika leverde het
enige schema op wat ze nog hadden.
Het kwam keurig per post uit de States, een dik boek met alle benodigde informatie
om ook dit stukje radio geschiedenis in ere te herstellen. In de uiteindelijke
1224 studio stonden andere jinglemachines maar na de reparatie heb ik
wel als test diverse jingles, o.a. de weerbericht pingel, ermee opgenomen.
De
originele Juul Geleick voorversterker
De Telefunken microfoon waarmee de Paay zusjes allerlei spots ingezongen
hebben klinkt nog steeds perfect, maar is niet gebruikt bij 1224 maar je kon
hem in de vitrine van de Veronica bar zien. De draaitafels, Garrard 301 en 401
met Shure M44-7 elementen draaiden nog goed, alleen een slipmat en de naalden
waren aan vervanging toe. De witte 301 draaitafel had zelfs nog de originele
Juul Geleick voorversterker.
Hier volgt wat uitleg van Juul over de voorversterker:
 |
 |
 |
||
|
de
speciaal door Juul ontworpen PU voorversterker op insteekprint (deze kwam
uit studio 4) |
het
orginele schema uit
februari 1969 |
|||
|
Al
pratend met Ad Bouman kwam ik tot de slotsom dat we vanwege de middengolf
en de beperkte frequentiekarakteristiek toch een soort "hoog"
correctie moesten toepassen. Dit omdat we ook veel Amerikaanse persingen
draaiden die soms (te) veel hoge tonen bevatten. En die correctie hebben we experimenteel vastgesteld. Ik ontwierp een voorversterker en maakte 15 insteekprintjes die we zo konden uitwisselen. Het was de tijd van "Time of the season" van The Zombies (voorjaar '69). Met die plaat, de Amerikaanse persing op DATE records met een groen label, hebben Ad en ik in het "hok" van Karel de pick ups en de frequentie karakteristiek van de door mij ontworpen voorversterker getest. Met 3 druktoetsen naast het plateau ( zie foto) kon je de weergave correctie in het hoge gebied van het frequentiespectrum veranderen. En zo kwamen we tot een prima frequentiekarakteristiek op de middengolf wat de platen betrof! |
 |
|||
Na
veel zoeken in m'n archief met schema's is het orginele schema
eindelijk boven water gekomen!. In grote lijnen is het een RIAA correctie
met twee transistoren (BC171) gevolgd door een emmitor volger (BC171)
om de aanpassing te verzorgen naar de lijningang van het Philips mengpaneel.
Het geheel heb ik gemaakt op het toen bij veel electronica knutselaars
gebruikte VERO (nica?) board dat onder de draaitafel in een connector
gestoken kon worden. In totaal heb ik er 15 gemaakt. |
Een ander probleem waren de aansluitingen van de Philips mengtafel. Die waren uitgevoerd volgens de studio norm van begin jaren 60: grote Tuchel stekers. Op oude Sennheiser microfoons kom je ze wel eens tegen. Alleen was Ad ze kwijt geraakt. Na wat speurwerk bleek een grossier ze nog te kunnen leveren voor fl. 20.- per stuk (6 ingangen, 3 uit).
|
ABBT
promo met Bart van Leeuwen en Adje Bouman
|
 |
|
|
Niels
test het Philips mengpaneel foto: Niels Zack |
De
Radio Dag
Een mooie plek om alvast wat apparatuur te laten zien aan de liefhebbers was
natuurlijk de zeezender radio dag van 1999 in Haarlem.
De Garrard 401 draaitafel, de studio Akai recorder en de Philips mixer gingen
mee in de Citroen Berlingo van mijn toenmalige werkgever. In Haarlem aangekomen
bleek de limiter nog thuis te liggen. En aangezien de mengtafel zonder dat ding
niets doet zat er niks anders op dan heen en weer te rijden. Op zaterdag is
het vrij druk in Haarlem maar ik vond nog wel een parkeerplek vlakbij het zaaltje.
Dit bleek later een invalide plek te zijn en dat betekende dat de Berlingo weggesleept
was naar een industrieterrein waar ik de auto voor zo'n 350 gulden weer
mee kon nemen. Jelle Boonstra opperde nog om met de pet rond te gaan
maar dat haalde niks uit.
Alle reacties op die dag en de vele foto verslagen op diverse internet sites
maakte het team nog enthousiaster en kort daarna volgde het bericht dat een
tijdelijke middengolf frequentie als evenementenzender onder de naam Veronica
onder bepaalde voorwaarden mogelijk was.
Ondertussen zat "de meester" Ad ook niet stil. De galmveer van Tom
"Klaas Vaak" Mulder bleek hij ook te bezitten. Mulder gebruikte
deze voor zijn eigengemaakte jingles. De galmt stond wel aangesloten maar is
bijna niet gebruikt, in de live Kolder op zolder show van 29 augustus
1999 hoor je Ad ermee experimenteren: "Hij klinkt niet zo mooi als mijn
galmplaat ooit deed." Half augustus 1999 was alles klaar om vervoerd te
worden naar Hilversum. Terplekke zouden mensen van Radio Gooiland een meubel
maken om alle apparatuur in en op te zetten. Vooral voor de mengtafel moest
een extra versteviging gemaakt worden vanwege het hoge gewicht.
 |
|
|
meubel
tbv apparatuur in studio Lapershoek'99, foto: Niels Zack |
Het
was de bedoeling om de originele studio opstelling zoveel mogelijk te benaderen.
Om de continuïteit te garanderen werd er een extra paneel rechts naast
de Philips mixer geplaatst om zo meer lijningangen en auxaileries te creëren
en eventueel uitvallen van ouder materiaal op te vangen. Via dit paneel kwamen
de uitgang van de Philips tafel, de Telefunken m-15, een spotmaster, telefoonvork,
cd en md spelers, extra microfoons en andere randapparatuur in de uitzending.
Voorwaarde van Ad was wel dat alle bronnen voor de live programma's de
PYE limiter passeerde. Dit resulteerde in een interessante schakeling van pre
en post-aux instellingen en een imposante draadboom onder het studiomeubel.
De uitgang van deze mengtafel kwam daarna uit in een eindregietafel die tevens
voor de PA zorg droeg.
Een zendlijnbegrenzer bewaakte de niveaus voordat het signaal via een PTT lijn
naar Lopik de zender op ging.
Als extra was er nog een gebalanceerde splitter aan de zendlijn gekoppeld zodat
radio of tv de mogelijkheid kreeg het signaal rechtstreeks "in te prikken".
Een
waar ReVox museum achter in de zaal, waaronder de G36 van diverse Jinglesessies,
voor de nachtelijke non-stop uren en later in de week voor het zoeken in de
programmabanden naar rookreclame's kwam er nog een B77 bij.
Iemand
bij het commissariaat van de media tipte dat het wijs zou zijn deze tabaksreclame's
reclame's niet langer te draaien ondanks de reclame ontheffing.
 |
|
|
Freek
Simon (�) en Arend Langenberg |
Gevolg:
vooraf tientallen banden doorluisteren en op de gewraakte momenten een ruitertje
tussen de band steken. ( ruitertje= stukje papier wat zichtbaar een bepaald
punt op de band aangeeft) Non-stop in de nacht kwam van banden die voor dat
doel al in 1974 gemaakt waren en van 4 uurs videobanden.
Aangezien ik 's nachts vaak zendlijn bewaking deed draaide ik veel van non-stop
zelf van single of lp tot een uur of 3. Daarna slapen in het hotel en om 7 uur
weer op om de eerste programmaband te starten.
De programmatechniek werd zoveel mogelijk door oud Veronica mensen verzorgt.
Daarbij draaide Juul Geleick het liefst in de ochtend, Ad in de avond en Jurg
van Beem in de middag. Het nieuws kwam live vanuit de kelder, voorgelezen door
radio Gooiland medewerkers. Of door oud Veronica nieuwslezers, w.o. Freek
Simon, Arend Langenberg, Harmen Siezen en Dick Klees.
 |
|
|
Karel
en Ad tijdens De Kolder op zolder show deel 2, foto: Niels Zack |
Tijdens de Kolder op zolder show van zondag de 29ste knalde tijdens een kreet van Bouman de Philips mengtafel de lucht uit. Karel van de Woerd herkende deze storing direct, gaf aan dat dit niet ernstig was. "Bouman moest maar niet zo schreeuwen".
De volgende dag werd de uitval frequenter met als hoogtepunt de ABTT. Karel had uit Frankrijk een koffertje met gereedschap meegenomen, Hij trok om 12 uur s'nachts, de non-stop liep al, de mengtafel open knipte een draad door van de testtoongenerator waardoor de voeding minder belast werd en het probleem was verholpen.
Om dit te bewijzen stopte Ad de non-stop en gingen de heren live verder met een testuitzending van een uur onder de noemer De Kolder op zolder show deel 2.
Alle programma's tijdens het 1224 project werden op 2 Sony DAT recorders opgenomen. Een recorder op lage snelheid voor het commissariaat en archief. (32kHz).
En de andere op hoge snelheid om de speciale live programma's aan te kunnen leveren bij Arrow classic rock (44.1 kHz).
Tijdens de 10 dagen in de kelder van Lapershoek kwam er ook nog materiaal boven water dat verloren was gewaand zoals een Telefunken M24 recorder (Lex had 'em 'bewaard')) de enige die op 19 en 38 cm/s draaide, en één van de twee aircheck Akai recorders (Jurg van Beem), en een Junghans studio stopwatch (Ruud Westbroek).
 |
 |
 |
||
|
de
25 jaar lang door Lex "bewaarde" M24 recorder foto: Niels Zack |
AKAI
continue registratie recorders op 2,4 cm/sec |
Junghans
klok van Ruud Westbroek om programmatijd bij te houden foto: Niels Zack |
En
tijdens de ABTT schonk iemand een splinternieuwe Garrard 401 draaitafel.
Samen met de dia's van Dick Boll, die inmiddels gescand zijn, een schitterende
uitbreiding van de toch al niet geringe verzameling materiaal. Het uitschakelen
van de zender tijdens de reünie op 31 augustus uur veroorzaakte bij velen
gemengde gevoelens. "Een déjà vu" hoorde ik meerdere
malen roepen. Voor anderen was er na 25 jaar een last van hun schouders gevallen.
"Ging het in '74 ook maar net als nu". Het was een waardige afsluiting
van een geslaagd evenement.
Dit was mijn 1224 verhaal. Zoals ik het van zeer nabij beleefd heb. Niet alleen
die 10 dagen, maar ook de voorbereidingen in het voorafgaande jaar.
Niels Zack, november 2003.